9 EKİM 2022 CUMHURİYET PAZAR BULMACASI SAYI : 1905

Herkese merhaba,
Bundan 85 yıl önce bugün, Cumhuriyet'in en önemli fabrikalarından "Nazilli Basma Sanayii Müessesesi" açılmıştı. İlçede bu nedenle akademisyen, yazar, dernek başkanı, siyasetçi ve sanatçılarla çeşitli etkinlikler düzenlendi. Bir zamanların maliye bakanı Unakıtan; Sümerbank'ın ismini bile kaldıracağız, demişti. Yaşasaydı kendisine, "Sümerbank bu millete ne kötülük etti de bu lafı dedin?" diye sormak isterdim. 1961 - 1979 arasında altın yıllarını yaşayan Nazilli'deki fabrikanın 1980'den sonra artan zarar grafiklerini akademisyenler bize sundu. Zararın sebepleri arasında fabrikalarda teknolojik yenilemenin yapılamaması, liberalizme kayma başta geliyor. Sümerbank çalışanları da banka ve fabrikaların kârdan ziyade vatandaşa hizmet amacıyla kurulduğunu söylüyorlar. Sözü, bu konuda yıllardır araştırma yapan ve biraz önce konuyla ilgili bir panelde tekrar dinleme fırsatını bulduğum tarihçi, araştırmacı, yazar Sinan Meydan'a bırakıyorum. Yazı uzun olduğundan yazıyı kısaltmak zorunda kaldım. Sayfanın linki aşağıdadır.



Yok Edilen Bir Cumhuriyet Değeri 

SÜMERBANK

Sümerbank fabrikaları sadece Anadolu'ya yayılmış sanayi kuruluşları değil, aynı zamanda Halkevleri ve Köy Enstitüleri gibi toplumsal aydınlanma kurumlarıydı. Ancak diğerleri gibi Sümerbank da yok edildi.

88 yıl önce bu günlerde, 11 Temmuz 1933'de Sümerbank kuruldu. Sümerbank, yaklaşık 70 yıl boyunca Türkiye'de ekonomik ve sosyal kalkınmanın lokomotiflerinden biri oldu.

OSMANLI MİRASI

Sanayi Devrimini ıskalayan Osmanlı'dan Cumhuriyete fabrika denilebilecek 4 işletme miras kalmıştı. Bunlar, Hereke İpek Dokuma, Feshane Yün İplik, Bakırköy Bez ve Beykoz Deri fabrikalarıydı. Şevket Süreyya Aydemir şöyle diyor: “Türkiye'de o sırada fabrika denebilecek ve çoğu da yıpranmışlıktan veya sahipsizlikten faaliyetini durdurmuş ancak 10-15 müessese vardı… Daha doğrusu Cumhuriyet kurulduğu zaman adına Batı manasıyla fabrika denebilecek müesseseler yoktu.”

1923'te Türkiye'de yerli fabrika ürünlerinin yurtiçi tüketimi karşılama oranları pamuklu kumaşlarda % 10, yünlü kumaşlarda % 40, ipekli kumaşlarda % 5, sabunda % 20, buğday ununda % 60 idi. Osmanlı'dan Cumhuriyete geçilirken Türkiye neredeyse her şeyi dışarıdan satın alıyordu. Yokluğu en çok hissedilen üç beyaz; un, şeker, bez yanında, kiremit, porselen, cam, çatal, bıçak gibi tüm ürünler ithal ediliyordu.

Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı ve Sümerbank Modeli
Genç Türkiye Cumhuriyeti, 1930'ların başında, A t a t ü r k'ün de isteğiyle, 1929 Dünya Ekonomik Buhranı'na karşı akılcı bir çözüm geliştirdi. Devletçi (özel teşebbüsü de dışlamayan ılımlı devletçi) bir modelle yatırımlara başlandı.

Başbakan İsmet (İnönü) başkanlığındaki bir Türk heyeti, 25 Nisan-10 Mayıs 1932 tarihlerinde Rusya'yı ziyaret ederek Sovyet fabrikalarını inceledi. Daha sonra, Sovyet Rusya Proje Tröstü Müdürü İktisatçı Prof. Orloff başkanlığında bir Sovyet uzamanlar heyeti 12 Ağustos 1932'de Türkiye'ye geldi. Kısa süre içinde çalışmalarını tamamlayan Sovyet heyet, çeşitli üretim dalları konusunda hükümete “Türkiye'de Pamuk, Keten, Kendir, Kimya, Demir Sanayi” başlığını taşıyan bir rapor sundu. Hükümet, hem bu rapordan, hem de başka raporlardan yararlanarak 1933'te “Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı”nı hazırladı.

Genç Türkiye Cumhuriyeti'nin 1933'te hazırladığı “Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı”, Sovyetler Birliği'nin 1928'de uyguladığı “Merkezi Plan”ndan sonra dünyadaki ikinci plandı.

Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı'nı uygulamak için 1934'te Sovyetler Birliği ile “Türkstory” adlı bir ortak ajans oluşturuldu.

Türkiye Cumhuriyeti ile Sovyet Rusya arasında 21 Ocak 1934'te “Sekiz Milyon Amerikan Dolarlık Kredinin Tahakkukuna Dair Protokol” imzalandı. Bu protokol 17 Mayıs 1934'te 2434 sayılı kanun olarak TBMM'de kabul edildi. İmzalanan bu protokolle hem Sovyetlerden 20 yılda geri ödenmek üzere 8 milyon altın Amerikan dolarlık, -yaklaşık 16 milyon liralık, 200 milyon Franklık- faizsiz kredi sağlandı, hem de kurulacak fabrikaların planlarının hazırlanması, makinelerinin yapılıp monte edilmesi, fabrikalar açıldıktan sonra işletilmesi için gerekli elemanların yetiştirilmesi konusunda yardım alındı. Türk-Sovyet kredi antlaşmasına göre kredi geri ödemeleri 6 aylık vadeler halinde ve Türk mallarının ihracıyla yapılacaktı. O dönemde Türkiye, Rusya'ya narenciye başta olmak üzere yaş meyve ve sebze ihraç ediyordu. Kayseri ve Nazilli dokuma fabrikalarının bu Sovyet kredisiyle kurulduğu düşünülürse, bu fabrikaların bir anlamda “narenciye karşılığında yapıldığı” söylenebilir.

Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı'na göre kurulacak fabrikalar 5 temel sanayi dalında toplanıyordu: 1.DOKUMA (Pamuk, Kendir, Yün), 2. MADEN (Demir-Çelik, Kömür, Bakır, Kükürt), 3. KÂĞIT (Selüloz, Kâğıt, Karton), 4. SERAMİK (Şişe Cam, Porselen), 5. KİMYA (Suni İpek, Süper Fosfat, Fosforik Asit, Klor, Kireç Kaymağı, Posata, Kibrit).

Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı'na göre toplam yatırımların yüzde 95'ini Sümerbank'ın, yüzde 5'ini ise İş Bankası'nın yapması planlanmıştı. 44 milyonluk yatırımın, 41.5 milyonunu Sümerbank, 2.400.000 liralık bölümünü ise İş Bankası karşılayacaktı. Yatırımların dörtte biri Sovyetlerden getirilecek makine, tesis ve krediyle gerçekleştirilecekti. Planda 44 milyon TL'yi bulan toplam yatırım tutarı, uygulamada 90 milyon TL'yi buldu. İlavelerle 100 milyon TL'yi bulan toplam yatırımların % 36 gibi büyük bir bölümü dokuma sanayisine, % 23'ü ise demir sanayisine ayrıldı.

İşte bu Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı'nı uygulamak için 3 Haziran 1933 tarihli ve 2262 sayılı “Sümerbank Kanunu” ile 11 Temmuz 1933'te bir bankanın ötesinde bir kalkınma modeli olarak Sümerbank kuruldu. O yıllarda Türk Tarih Tezi üzerinde çalışmaya başlayan A t a t ü r k, Sümer-Türk bağlantısından dolayı bankaya “Sümerbank” adını verdi.



A t a t ü r k' ü n    S o s y a l    F a b r i k a l a r ı 

Sümerbank fabrikalarının özgünlüğü, bu fabrikaların insan merkezli ve sosyal fabrikalar olmasından kaynaklanır. Batı'daki insan emeğini sömüren üretim merkezli kapitalist fabrika anlayışının aksine Sümerbank fabrikaları insan odaklıdır.

Şöyle ki:
Her Sümerbank fabrikası aynı zamanda bir okuldu. Yıllarca Sümerbank bursuyla yurt dışına öğrenci gönderildi. Fabrikalarda okuma yazma, meslek kursları, “Sümer ilkokulu” adlı fabrika ilkokulları ve fabrika kreşleri açıldı. Her fabrikada fabrika kütüphanesi vardı. Her fabrikada hastane veya revir bulunuyordu. Tedavi ve ilaçlar ücretsizdi. Fabrikalarda işçilere ücretler dışında evlenme, çocuk, hastalık vb. başlıklar altında ek ödemeler yapılır, yemek ve giyecek verilirdi. Dokuma fabrikaları yılda bir kez işçilere ücretsiz basma dağıtırdı. İşçilerin dinlenmesi için her yıl Kuşadası gibi yerlerde fabrika kampları düzenlenirdi. Fabrikalarda işçiler için kooperatifler, biriktirme ve yardım sandıkları vardı. Her fabrikanın fabrika işçi memur konutları, bir misafirhanesi ve bir hamamı vardı. Bazı büyük fabrika yerleşkelerine “Sümer Mahallesi” adı verilmişti. Her fabrikanın 500-700 kişilik çok amaçlı sinema salonları vardı. Buralarda işçilere ve halka sinema, tiyatro, konser gösterimleri yapılırdı. Fabrikalarda kadınlı erkekli fabrika baloları düzenlenirdi. Bazı fabrikaların orkestraları, temsil ve müzik grupları vardı. Fabrikalarda öğle yemekleri klasik müzik eşliğinde yenilirdi. Bazı fabrikalarda fabrika radyosu vardı. Fabrikalar kendi özel fırınlarına sahipti. Fabrika desinatörleri ve ressamları fabrikada resim sergileri açardı. Fabrikaların kendi atölyeleri, mekanik odaları, fizik, kimya laboratuvarları vardı. Her fabrikanın spor altyapısı ve spor tesisleri vardı. Fabrikalarda işçilere tenisten yüzmeye, basketboldan voleybola çok farklı branşlarda spor olanağı sağlanmıştı. Fabrikaların “Sümerspor” adlı fabrika takımları vardı. Nazilli Basma Fabrikası'nın bir Halkevi bile vardı. Bu fabrika kendi elektrik santralinden, Nazilli'ye elektrik de verirdi. Fabrikalar bulundukları kentlerin alt ve üst yapılarını düzenlemişler, kentleri modernleştirmişlerdi.

Sümerbank fabrikaları sadece Anadolu'ya yayılmış sanayi kuruluşları değil, aynı zamanda toplumsal aydınlanma kurumlarıydı. Ancak diğerleri gibi Sümerbank da yok edildi.

2000'lerin başında AKP'li Kemal Unakıtan şöyle demişti: “Sümerbank tarihten siliniyor… Elinde bir şey kalmadığı için ismini de kaldırıyoruz.”

Tarih, Sümerbank'ı kuranları da, onu tarihten silenleri de unutmayacak!

Kaynak: Sinan Meydan, Sözcü, 12 Temmuz 2021.
https://www.sozcu.com.tr/2021/yazarlar/sinan-meydan/yok-edilen-bir-cumhuriyet-degeri-sumerbank-6533939/

Arkadaşlarımıza güzel bir pazar günü ve zevkli çözümler diliyorum.

Günaydın Sayın Aksay, açılış yazınız için teşekkürler. Kitap kazanan arkadaşlarımı kutluyorum herkese kolay gelsin mutlu pazarlar

YA-1/1 MEHMET AKİF ERSOY

SS-1/1 MEHMET RAUF

SS-1/3 HATA

SS-3/1 HATTAT

SS-4/1 MS

SS-4/3 MAYA

SS-4/5 EPİTEL

Video Graphics Array veya VGA (Türkçe: Video Grafik Dizisi), bilgisayarlardaki analog görüntü standardı   SSS-5/2 VGA

SS-6/1 TALAT

SS-6/2 TURTA

SS-6/4 TEK

Günleriniz ve yürekleriniz hep aydınlık olsun.
Sevgili AKSAY açış paylaşımınız için çok teşekkürler.
Kitap kazananları kutlarım.
Tüm dostlara zevkli çözümler, sağlık, huzur ve mutluluklar dilerim.
Sevgi ve saygılarımla.

SS-7/1 ARAS

SS-7/3 GEMEREK

Güncel Türkçe Sözlük

kamera anlamı
is. (kame'ra) sin. ve TV 1. Görüntülerin filme alınmasını sağlayan alet, alıcı. 2. Bu alet ile görüntüyü kaydeden kimse. 3. ünl. Bir çekime başlanırken, yönetmenin alıcıyı çalıştırmaları için verdiği buyruk.SS-8/1 KAMERA

SS-9/1 İREM

SSS-14/2 İGLO

SS-14/3 KATANA

SS-15/4 RANİ

SS-20/1 AYA SEYAHAT

YA-4/1 TALASEMİ

abas ne demek?
 - 1 sözlük, 1 sonuç.

Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü

abas anlamı
Gümüş para.
[size=12]*Artvin, *Ardanuç -Artvin  YA-4/3 ABAS[/size]

YA-5/1 EMANET

Areke,

İstanbul Boğazı, Karadeniz ile Marmara Denizi'ni birbirine bağlayan su geçididir  YA-5/3 AREKE

YA-8/1 ALYAN

YA-10/1 FİRAVUN

YA-13/1 MEŞE

kanış kelimesinin anlamı nedir?

1. [size=14]isim Kanma işi

2. Kanı, kanaat   YA-14/3 KANIŞ[/size]

YA-16/1 PİRE

YA-18/1 ALET

YA-18/2 TEKİLA

YA-19/2 LALE

S.S.1.2